در خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک نیازی به تعویض دنده نیست. گیربکس‌های سیاره‌ای AT، گیربکس‌های AMT، گیربکس‌های CVT و گیربکس‌های دوکلاچه DCT از انواع گیربکس‌های اتوماتیک به شمار می‌روند.

نحوه کار گیربکس اتوماتیک

گیربکس (اتوماتیک و دستی)، نیرو را از موتور دریافت کرده و آن را به صورت افزایش قدرت (مثلا دنده 1)، یا افزایش سرعت (مثلا دنده 5) به دیفرانسیل و در نتیجه چرخ‌ها منتقل می‌کند.

اغلب گیربکس‌های اتوماتیک ظاهری شبیه به شکل زیر را دارند:

دیفرانسیل، گشتاور دریافتی را به چرخها منتقل می‌کند.

قسمت‌های اصلی گیربکس اتوماتیک به شرح زیر است:

• مبدل گشتاور (توربین، روغن گیربکس و…).
• کامپیوتر مرکزی (ECU)، شیرهای برقی یا سنولوئید.
• کلاچ گیربکس اتوماتیک.
• چرخدنده‌های گیربکس اتوماتیک.

در گیربکس اتوماتیک فرایندهای زیر انجام می‌شوند:

1. نیروی مکانیکی از موتور دریافت شده و توسط مبدل گشتاور (Torque converter) به گیربکس منتقل می‌شود.

برای درک چگونگی انتقال نیروی موتور به گیربکس توسط مبدل گشتاور، پنکه سمت چپ به برق متصل است و هوا را به بیرون پرتاب می‌کند.

پنکه سمت راست خاموش است، اما پروانه‌های آن در اثر جریان هوای پرتاب شده از پنکه روبه رو می‌چرخد. 

فرایند انتقال گشتاور موتور به گیربکس، یعنی موتور خودور پروانه‌های مبدل گشتاور را (پنکه سمت چپ) می‌چرخاند و با حرکت دادن روغن گیربکس، پروانه‌های توربین (پنکه سمت راست) نیز به چرخش در می‌آیند و در نتیجه محور گیربکس به گردش در می‌آید.

در واقع عملکرد بخش مبدل گشتاور گیربکس، چیزی شبیه به مثال پنکه است با این تفاوت که: 

• به جای هوا، روغن گیربکس دمیده می‌شود.
• مسیر چرخش روغن گیربکس، یک سیکل بسته است.

نحوه کار گیربکس اتوماتیک و عوامل مخرب گیربکس اتوماتیک

2. نیروی دریافت شده از مبدل گشتاور محور ورودی گیربکس را می‌چرخاند و از این پس عوامل زیر تعیین کننده سرعت و جهت چرخش محور خروجی گیربکس هستند:

• تعیین وضعیت لیور (دسته دنده گیربکس اتوماتیک) توسط راننده.
• میزان و کیفیت فشار دادن پدال گاز.
• دور موتور و سرعت حرکت خودرو.

3. سیستم تعیین دنده در گیربکس اتوماتیک:

چرخدنده‌های گیربکس ساختاری شبیه به شکل زیر دارند:

• سرعت چرخش چرخدنده رینگی صورتی رنگ، همان سرعت محور خروجی گیربکس است.
• چرخ‌دنده های آبی رنگ قابلیت چرخش حول محور خود و نیز حول محور چرخ‌دنده مرکزی را دارند.
• ECU با قفل کردن حرکت برخی از این چرخ‌دنده‌ها، تناسب افزایش سرعت، یا قدرت در گیربکس را تعیین می‌کند. عمل قفل کردن یا آزاد کردن هر یک از این چرخدنده‌ها با فرمان های الکتریکی (سلکتور) و از طریق جریان روغن و الکتریسیته انجام می‌شود.

تفاوت بین گیربکس اتوماتیک و گیربکس دستی

• خودروهای دارای گیربکس اتوماتیک پدال کلاچ ندارند.
• خودرو‌های دارای گیربکس اتوماتیک نیازبه تعویض دنده دستی ندارند. یک بار شما دنده را در حالت drive قرار می‌دهید، همه چیز ها دیگر خودکار عمل می‌کند.
• گیربکس اتوماتیک (به علاوه مبدل گشتاور) و گیربکس دستی (با کلاچ) دقیقاً مانند هم عمل می‌کنند، اما از راه‌های کاملاً متفاوت. روش گیربکس اتوماتیک برای تعویض دنده کاملاً شگفت‌انگیز است. درست مثل جعبه دنده‌های دستی، کار اصلی گیربکس‌های اتوماتیک این است که به موتور (که دارای دامنه محدود سرعت است) اجازه می‌دهد که سرعت خروجی با دامنه وسیعی داشته باشند.

انواع گیربکس اتوماتیک

1. گیربکس‌های سیاره‌ای AT

گیربکس‌های اتوماتیک سیاره‌ای متداول‌ترین نوع گیربکس‌های اتوماتیک در خودروها می‌باشند. در این گیربکس‌ها انتقال قدرت از طریق مجموعه چرخ دنده‌های خورشیدی سیاره‌ای صورت می‌گیرد. سیستم کلاچ اتوماتیک (TORQUE CONVERTOR) آن هیدرولیکی و دارای سیستم کنترلی است. گیربکس AL4 مورد استفاده در خودروهای 206، 207 و اس دی وی 9 و پارس اتوماتیک، همچنین گیربکس خودروهای سوزوکی ویتارا، اچ سی کراس و هایما S7 از این نوع محسوب می‌شوند.

2. گیربکس‌های AMT

این نوع گیربکس‌ها همان گیربکس‌های معمولی هستند که با نصب عملگرهای الکترومکانیکی روی آنها، عمل تعویض دنده و کلاچ‌گیری به صورت خودکار انجام می‌گیرد. مهم‌ترین مزیت این نوع گیربکس‌ها، ارزانتر و ساده‌تر بودن ساختار آنها در مقایسه با بقیه انواع گیربکس اتوماتیک می‌باشد همنین به دلیل مشترک بودن بیشتر قطعات آن با گیربکس‌های دستی هزینه تعمیرات کمتری نسبت به بقیه گیربکس‌های اتوماتیک دارند.

3. گیربکس‌های CVT

این نوع گیربکس‌ها اولین بار به وسیله شرکت نیسان استفاده گردید و به تدریج مورد استقبال بقیه خودروسازان نیز قرار گرفته است. در این نوع گیربکس انتقال نیرو توسط 2 مخروط و یک تسمه فلزی یا پلیمری که مخروط‌ها را به هم متصل می‌نماید، صورت می‌گیرد. حرکت نسبی مخروط‌ها در راستای محورشان سبب تغییر نسبت دنده می‌گردد. مهم‌ترین مزیت این نوع گیربکس‌ها، پیوستگی تعویض دنده می‌باشد لذا در لحظه تعویض دنده، خودرو تکان و افت دور کنتری دارد. 

4. گیربکس‌های دوکلاچه DCT

 ساختار این نوع گیربکس شباهت بسیاری با گیربکس‌های معمولی دستی دارد با این تفاوت که این نوع گیربکس شامل 2 گیرکبس مستقل (برای دنده های زوج و فرد) می باشد که هر کدام به طور مستقل به یک مجموعه کلاج متصل هستند. عمل تعویض دنده و کلاج گیری توسط عملگرهای الکترومکانیکی انجام می‌گیرد و کنترل و کنترل آنها به وسیله واحد پردازنده مخصوص گیربکس صورت می‌گیرد.

مهم‌ترین مزیت این گیربکس‌ها افت انرژی کم و راندمان انتقال قدرت بالا می‌باشد. پیش بینی می‌شود در آینده استفاده از این نوع گیربکس در خودروها رشد بیش از پیش داشته باشد. گیربکس رنو کپچر از این نوع می‌باشد.

عوامل مخرب گیربکس اتوماتیک

در صورت استفاده صحیح و رعایت چند نکته‌ی مهم، می‌توان از هزینه‌های سرسام آور پیشگیری کرد و عمر طولانی گیربکس را تا دو برابر تضمین نمود. شما را با 5 عامل که سبب خراب شدن گیربکس اتوماتیک خودرو می‌شود آشنا می‌کنیم.

1. عدم تعویض حالت گیربکس در زمان حرکت

از تعویض حالت گیربکس(P, R, N, D)در زمان حرکت خودداری کنید. عمل مکانیکی تعویض حالت‌های مختلف گیربکس اتوماتیک، با کمک تعدادی کلاچ و نوار قرارگرفته درون گیربکس صورت می‌گیرد. این کلاچ‌ها و نوارها دارای موادی هستند که با ایجاد اصطکاک عمل تعویض حالت دنده را میسر می‌سازند. درصورتی که همواره پیش از تعویض حالت دنده، کاملاً به حالت سکون درآمده و ترمز را فشار دهید؛ بدون تردید این مکانیسم از اتومبیل شما بیشتر عمر خواهد کرد.

2. در حالت خلاص (Neutral) رانندگی نکنید

خلاص کردن گیربکس اتوماتیک روی سراشیبی باعث کاهش مصرف سوخت خودروی شما نخواهد شد. خودروهای دنده اتوماتیک پیشرفته تر به اندازه ای هوشمند هستند که در سرازیری سوخت رسانی را به موتور کم کرده و موجب کاهش در مصرف سوخت می‌شوند.

3. در زمان گاز دادن حالت (Drive) را انتخاب نکنید

هرگز به بهانه ی شتاب اولیه بیشتر، در زمان گاز دادن حالت (Drive) را انتخاب نکنید.نگه داشتن پدال گاز در وضعیت خلاص و سپس انتخاب D برای راه افتادن می تواند خسارت و آسیب جبران ناپذیری به گیربکس اتوماتیک خودروی شما وارد نماید.

4. درگیر نکردن حالت پارک قبل از توقف کامل

قبل از توقف کامل خودرو، حالت P (پارک) را درگیر نکنید، اکثر خودروهای گیربکس اتوماتیک جدید به شما اجازه‌ی انتخاب وضعیت پارک را در حال حرکت نمی‌دهند.

5. عدم توجه به سرویس‌های دوره‌ای گیربکس

عدم توجه به سرویس های دوره ای گیربکس اتوماتیک با عملکرد دنده های خورشیدی و تورک کانورتر در گیربکس اتوماتیک با وجود روغن ارتباطی مستقیم دارند. اجزا و متعلقات داخلی گیربکس اتوماتیک در زمان استفاده به دمای بسیار بالایی می‌رسند و در صورت کافی نبودن روغن، عدم تعویض و ریختن روغن اشتباه؛ احتمال وارد شدن آسیب جدی به مکانیزم آن وجود دارد. در حالت ایده آل بهتر است پس از هر 5000 کیلومتر کارکرد میزان سطح روغن گیربکس اتوماتیک به وسیله ی گیج تعبیه شده بررسی شود و توصیه می‌شود برای خودروهای عام مورد استفاده شهری روغن گیربکس اتوماتیک پس از هر 24 ماه یا 50 هزار کیلومتر (هرکدام زودتر اتفاق افتاد) تعویض شود.